احکام شرعیبه مجموعه قوانين و مقرّرات اسلام، احكام شرعى می‌گویند. احکام شرعی، اعتبارات شرعیِ متعلق به افعال مکلفان را می‌گویند. ۱ - تعریف احکام شرعیاحكام شرعى مجموعه قوانين و مقرراتى است كه شارع و قانون‌گذار مقدس اسلام، براى اصلاح امور معاش و معاد مردم و جامعه تشريع كرده است. احکام شرعی، به آن دسته از مجعولات و اعتبارات شرعی گفته می‌شود که به صورت مستقیم یا با واسطه به افعال بندگان تعلق گرفته است.بدیهی است که احکام شرعی از طریق ادله شرعی در دست رس بندگان قرار می‌گیرد، مانند: خطاب «صلّ» که از آن وجوب شرعی به دست می‌آید. ۱.۱ - نکتهتعریف یاد شده شامل تمامی مراحل حکم مرحله جعل ، انشا ، ابلاغ ، وصول و فعلیت می‌گردد؛ بر خلاف تعریف به «انه خطاب الشارع المتعلق بافعال المکلفین» که مرحله جعل حکم را در بر نمی‌گیرد. علاوه بر این‌که همه خطاب‌های شارع در بردارنده حکم شرعی نیست و بعضی از احکام وضعی مانند: جزئیت و شرطیت و سببیت ، خطابی به آن‌ها تعلق نگرفته است. [۶]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص۳۱۳.
۲ - تقسیمات احکام شرعیاحكام شرعى به اعتبارهاى گوناگون داراى تقسيم‌هاى مختلفى است كه مهمترين آن‌ها تقسيم احکام به تكليفى و وضعى است. ۲.۱ - حكم تكليفىهمان بايدها و نبايدها است كه به طور مستقيم به فعل مكلّف مرتبط است و موضوع آن انجام يا ترك فعلى به وسيله مكلّف است. حكم تكليفى به پنج نوع- وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه- تقسيم مى‌شود. ۲.۲ - حكم وضعىحكمى است كه صفت شيئ و يا فعل و تركى را تبيين مى‌كند و همواره به طور مستقيم به فعل مكلّف مرتبط نيست و بيشتر، موضوع احكام تكليفى قرار مى‌گيرد. موضوع حكم وضعى ممكن است اشياء و اعيان خارجى باشد، مانند نجاست و طهارت و يا افعال مكلّفين، همچون صحّت بیع و جزئيّت و ركنيّت رکوع در نماز. بجز احكام پنج‌گانه تكليفى، تمامى احكام شرعى ديگر مانند نجاست، طهارت، صحّت، بطلان، ملكيّت، شرطيّت و مانعيّت، احكام وضعى‌اند. ۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۴۲. فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۰۹، برگرفته از مقاله «احکام شرعی». |